Daarenboven zorgt het nog voor een resem bijkomende problemen: stimulatie van illegale handel en georganiseerde misdaad, een toename van niet-Belgische producten op de markt, gemiste inkomsten voor lokale legale handel.
Achtergrond en huidige situatie
Aantal rokers daalt niet: De verhoging van de accijnzen had als doel om het roken te doen dalen. Volgens de meest recente data van de Europese Commissie is het roken in België gestagneerd op 21% in 2023 t.o.v. 2021 (en zelfs toegenomen tov 2017 (19%).1 Ook volgens de laatste werknemersbevraging van IDEWE is het roken gestagneerd en rookt nog 1 op 4 Belgische werknemers).2 Eerder dan de roker te ontmoedigen lijkt het gevoerde beleid de roker naar het buitenland en de illegaliteit te hebben geduwd (waar ook ongecontroleerde producten circuleren van betwistbare kwaliteit). Het houdt de focus vooral ook op de traditionele en slechtste vorm van nicotinegebruik (de sigaret), en mist de kans om een minder schadelijk gedrag te incentiveren.
Overheidsinkomsten dalen: Ondanks aanzienlijke verhogingen van de accijnzen op tabaksproducten tijdens de afgelopen legislatuur, is de accijnsopbrengst in 2024 gedaald tot onder het niveau van 2021. De Belgische schatkist zag haar inkomsten uit tabaksaccijnzen in 2024 met EUR 182 miljoen dalen ten opzichte van 2023. Aangezien de begroting rekening hield met een stijging van EUR 510 miljoen, betekent dit dat de regering haar doelstelling voor 2024 met maar liefst EUR 692 miljoen heeft gemist.3
|
|
2023 Effectief |
2024 Begroot |
2024 Effectief |
Effectief 2024 vs. 2023 |
Effectief 2024 vs. begroot |
|
Accijnsinkomsten (in miljoen EUR) |
2.737 |
3.247 |
2.555 |
(182) |
(692)
|
|
Jaar |
Accijnsinkomsten (in miljoen EUR) |
|
2019 |
2.414,4 |
|
2020 |
2.462,5 |
|
2021 |
2.579,1 |
|
2022 |
2.771,6 |
|
2023 |
2.736,8 |
|
2024 |
2.554,5 |
Bijkomende problematiek:
1. Toename van buitenlandse sigaretten en grensoverschrijdende handel: Onderzoek in opdracht van de tabaksindustrie toont aan dat ruim een derde (34.5%) van de sigaretten die in België worden gerookt, uit het buitenland afkomstig zijn of nagemaakt zijn. Dit is een verdubbeling in enkele jaren tijd.4 Dit is een directe reactie op de hoge Belgische accijnzen, die consumenten aanzetten om hun product goedkoper in andere Europese landen of via andere kanalen te zoeken. Niet alleen de staat maar ook de lokale handelaars zijn hier de dupe van. Dit is geen louter Belgisch probleem, ook Nederland wordt door een gelijkaardig beleid hiermee geconfronteerd.5
2. Illegale handel en georganiseerde misdaad groeien in België: Naast legale aankopen in het buitenland nemen ook smokkel en de zwarte markt toe. In 2024 werden in België een recordaantal van 13 illegale sigarettenfabrieken ontmanteld.
Constructieve oplossing en beleidsvoorstellen:
Het huidige beleid lijkt op geen enkele manier rekening te houden met het gedrag van de consument en de hedendaagse realiteit. Enerzijds zijn consumenten vandaag erg bewust van prijsverschillen met andere landen, wat zich zeker niet beperkt tot tabak. Wanneer de gemiddelde roker in 2024 jaarlijks meer dan €1000 belastingen op tabak betaalt dan in 2020, is het geen verrassing dat rokers alternatieve aankoopkanalen opzoeken. Anderzijds is er onder rokers een sterk stijgende vraag naar producten met een lager gezondheidsrisico, wat door het beleid actief wordt tegengewerkt door de verkoop van deze producten te verbieden of ze onbespreekbaar te maken.
De huidige trend toont aan dat het Belgische tabaksbeleid dringend gemoderniseerd moet worden, en dat het accijnsbeleid hier volledig op afgestemd moet worden (als een enabler/ catalysator).
Voor zowel het tabaks- als accijnsbeleid moet het hoofddoel identiek zijn (i.e. rookvrije toekomst) en dit kan alleen als de burger daadwerkelijk centraal komt te staan. Elke burger. Het beleid moet ervoor blijven zorgen dat diegenen die niet roken, niet beginnen (incl. de jeugd), en dat diegenen die roken, stoppen. Diegenen die niet kunnen of willen stoppen, moeten gestimuleerd worden om volledig over te schakelen naar een product met een lager gezondheidsrisico. In het huidige beleid wordt deze laatste groep echter aan hun lot overgelaten.
Een moderner tabaks- en accijnsbeleid zou dus gebouwd kunnen worden op drie pijlers (preventie – stoppen met roken – omschakelen naar minder schadelijke producten), in tegenstelling tot de huidige eerste twee.
Door dit te doen komt het gedrag, de noden en de vraag van de consument echt centraal te staan, en kunnen de meest effectieve oplossingen gevonden worden.
Enkele concrete maatregelen:
- Klassieke tabaksproducten (i.e. sigaretten, waarbij tabak verbrand wordt): een doordacht en planmatig beleid uitstippelen om de roker verder te ontmoedigen, rekening houdend met het gedrag en koopkracht van de roker. Hiervoor is het cruciaal dat de accijnzen worden vereenvoudigd en archaïsche anomalieën, zoals het lager belasten van goedkopere sigaretten, worden weggewerkt.
- Reguleren en belasten van nieuwe producten naargelang hun gezondheidsrisico: In plaats van innovatieve producten zoals verhitte tabak en nicotinezakjes de toegang tot de legale markt te ontzeggen, moet de overheid deze reguleren en belasten. Kijk bijvoorbeeld naar de VS, waar de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) na een uitgebreid wetenschappelijk onderzoek haar toestemming heeft gegeven voor het op de markt brengen van nicotinezakjes.6 In België, zou dit ook de bestaande vraag erkennen, en voorkomen dat consumenten naar buitenlandse of illegale kanalen blijven uitwijken voor een product met een lager gezondheidsrisico dan sigaretten.7 Door de meeste schadelijke producten (sigaretten) zwaarder te belasten dan minder schadelijke alternatieven (e-sigaretten, nicotinezakjes, verwarmde tabak), stimuleert een financiële incentive de roker daadwerkelijk om een einde te maken aan sigaretten. In deze optiek is het ook logisch dat alle sigaretten gelijk worden belast en er geen lagere accijns is voor goedkopere sigaretten.
Conclusie
Het huidige accijnsbeleid faalt in zijn opzet, i.e. het roken daalt niet en leidt tot een gat in de begroting. Een modernisering van het tabaks- en accijnsbeleid is essentieel om de rookprevalentie daadwerkelijk te doen dalen, de overheidheidsinkomsten te optimaliseren en de zwarte markt en grensoverschrijdende dynamieken aan te pakken. Een doordachte en evenwichtige accijnspolitiek, gecombineerd met een versterkte handhaving, zal zorgen voor een stabieler en doeltreffender beleid op lange termijn.
1 https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/2995 & https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/2240
2 Gezondheidsrapport IDEWE: 1 op 4 werknemers rookt nog steeds (en daarmee stagneert jarenlange daling) | Groep IDEWE
3 FOD Financiën — Budget - ontvangsten | FOD Financiën ; https://financien.belgium.be/sites/default/files/Statistieken_SD/open-data/realisaties-ramingen-realisations-projections.xlsx
4 Empty Pack Survey 2025, WSPM Group in opdracht van Philip Morris International (zie bijlage)
5 Opbrengst tabaksaccijns blijft dalen, BBB wil accijnsverhoging terugdraaien
6 FDA Authorizes Marketing of 20 ZYN Nicotine Pouch Products after Extensive Scientific Review
7 Hoe groot zijn de risico’s van nicotinegebruik? | Gezond Leven
***
OVER PHILIP MORRIS INTERNATIONAL: VOOR EEN ROOKVRIJE TOEKOMST
Philip Morris International (PMI) is een toonaangevend internationaal tabaksbedrijf dat zich actief inzet voor een rookvrije toekomst en zijn portefeuille op lange termijn wil uitbreiden met producten buiten de tabaks- en nicotinesector. De huidige productenportefeuille van het bedrijf bestaat voornamelijk uit sigaretten en rookvrije producten. Sinds 2008 heeft PMI meer dan USD 14 miljard geïnvesteerd in het ontwikkelen, wetenschappelijk onderbouwen en op de markt brengen van innovatieve rookvrije producten voor volwassenen die anders zouden blijven roken, met als doel de verkoop van sigaretten helemaal stop te zetten. Dit omvat het opbouwen van wetenschappelijke expertise van wereldklasse, met name op het gebied van preklinische systeemtoxicologie, klinisch en gedragsonderzoek, en post-marketstudies. In 2022 nam PMI het bedrijf Swedish Match over, een leider op het gebied van orale nicotinetoediening. Hierdoor ontstond een wereldwijde koploper in rookloze producten, geleid door de merken IQOS en ZYN van beide bedrijven.
Na een grondige wetenschappelijke evaluatie heeft de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) de marketing van Swedish Match's General snus en ZYN-nicotinezakjes, alsook versies van PMI's IQOS-apparaten en verbruiksartikelen goedgekeurd. Dit is de eerste keer dat dergelijke goedkeuringen worden toegekend in de respectievelijke categorieën. De FDA heeft versies van PMI’s IQOS-apparaten en verbruiksartikelen en General snus van Swedish Match evenals goedgekeurd als 'Modified risk tobacco products'.
Per 31 december 2024 waren de rookvrije producten van PMI verkrijgbaar in 95 markten, en PMI schat dat 38,6 miljoen volwassenen wereldwijd de rookvrije producten van PMI gebruiken. De rookvrije business was goed voor ongeveer 39% van de totale netto-omzet van PMI in 2024. Met een sterke basis en aanzienlijke expertise in biowetenschappen, heeft PMI de lange termijnambitie om uit te breiden naar welzijn en gezondheidszorg, en streeft PMI ernaar levens te verbeteren door het leveren van naadloze gezondheidservaringen. Verwijzingen naar "PMI", "wij", "onze" en "ons" betekenen Philip Morris International Inc., inclusief de dochterondernemingen. Meer informatie, vindt u op www.pmi.com en www.pmiscience.com.
